📘 ❞ نهضت اصلاح تفکر مذهبی شیعی ادامه دارد ❝ كتاب ــ حنیف زرنگار اصدار 1973

عن كتاب نهضت اصلاح تفکر مذهبی شیعی ادامه دارد:
نهضت اصلاح تفکر مذهبی شیعی ادامه دارد
نھضت اصلاح تفکر مذھبی شیعه یا جریان تجدید نظر طلب در عقاید
شیعه در ایران، که ھدفی جز اصلاح طلبی دینی نداشت، در صدسالۀ اخیر
بهویژه از زمان رضاشاه به بعد، بیش از ھر زمان دیگر بروز و ظھور یافت و به
طور رسمی خود را در محافل عمومی و مطبوعات دینی مطرح ساخت.
وقتی که بحث اصلاحگری دین و مذھب مطرح شد، برخی جریانھای
فکری نیز با ھدف اصلاح در امور دینی به فعالیت مشغول شدند. این عده
که ابتدا تنھا شعار بازگشت به قرآن و رجوع به ویژگیھای مذھبی سالھای
نخست اسلام را مطرح میکردند، کمی بعد با طرح این موضوع ـ که یکی از
مھمترین زمینهھای اختلاف موجود میان مسلمانان بحث تفاوتھای مذھبی
و گسترش خرافه است ـ کار خود را آغاز کردند و اندکی بعد شاخهای از
ھمین گروه با طرح این موضوع که خرافات در میان طیفھای شیعه
گسترش پیدا کرده بنا را بر مخالفت با اعتقادات شیعی گذاشتند.
این جریان ھمواره با فراز و فرودھایی ھمراه بوده است. بسیاری از
مصلحان دینی نظیر آیتالله طالقانی و دکتر علی شریعتی نیز از مدافعان این
حرکت بوده و گاه خود مصدر حرکتھای خوبی بودند. در این جریان،
بازگشت به قرآن، عنوانی است که تمامی پیشگامان نوگرای جنبش اسلامی

نهضت اصلاح تفکر مذهبی شیعی ادامه دارد
معاصر به نوعی از آن یاد کرده و آن را یکی از محورھای مھم اصلاحطلبی
خود قرار دادند. زمانی که در اواخر سده سیزدھم ھجری (نوزدھم
میلادی)، مسلمانان در رویارویی با غرب و استعمار اروپایی قرار گرفتند و
موجودیت خود را در خطر دیدند، گروھی از رھبران فکری و سیاسی
مسلمانان به چارهاندیشی پرداخته و کوشیدند از یک طرف جلوی
سلطهگریھا و دستاندازیھای مداوم استعمارگران را بگیرند و از طرف
دیگر مسلمانان را به بیداری فکری و سیاسی و اجتماعی فرابخوانند و از این
طریق ھویت گمشده یا ضعیف شدۀ اسلامی را احیا کنند و مسلمانان را به
مقاومت و در نھایت احیای مجدد مجد و عظمت دیرین وادارند. برای تحقق
این آرمان بلند، شعارھا، شیوهھا و تدابیر نظری و عملی فراوان و متفاوتی
اتخاذ شد که بسیاری از آنھا به مقتضیات شرایط و نیازھای اقلیمی، تاریخی،
فرھنگی و سیاسی روز بستگی داشت. یکی از ھمین شعارھای اساسی و
محوری، «بازگشت به قرآن» نام داشت که در ارتباط مستقیم با شعار
جنبش اسلامی بازگشت به اسلام بود.
در واقع در پی طرح ایده بازگشت به اسلام، این پرسش مطرح شد که
چگونه این امر میتواند به وقوع بپیوندد و در پی آن، اندیشه «بازگشت به
قرآن» بهعنوان پاسخ عنوان شد. از این رو در پاسخ چه باید کرد و حتی
دربارۀ ماھیت بازگشت به اسلام و چگونگی اجرا و تحقق آن، نعمانی، سرسید
احمدخان ھندی، مولانا محمدعلی، ابوالکلام آزاد، و نظیر اینھا نیز قرآن را
کم و بیش بهعنوان محور اصلاحطلبی و متن آموزشی حرکت نوین اسلامی
قرار دادند. به ھمین دلیل تمامی آنان کوشیدند آ گاھیھای تازه و
رویکردھای تفسیری نوین از قرآن پدید آورند و خود نیز تفاسیر نوگرایانهای
از تمام قرآن یا سورهھا یا حتی آیاتی از قرآن بنگارند. بعدھا مصلح و

نهضت اصلاح تفکر مذهبی شیعه یا جریان‌ تجدید نظر طلب در عقاید شیعه در ایران، که هدفی جز اصلاح طلبی دینی نداشت. بازگشت به قرآن، عنوانی است که تمامی پیشگامان نوگرای جنبش اسلامی معاصر به نوعی از آن یاد کرده و آن را یکی از محورهای مهم اصلاح‌طلبی خود قرار دادن لذا این شعار، انگیزه و خاستگاه اجتماعی داشت و به عبارتی دیگر بازگشت به قرآن، سخن و شعار مفسران و حوزه‌‌های علمیه یا نهادهای علمی و دانشگاهی و محافل قرآنی نبود، بلکه شعاری بود که از سوی کسانی مطرح شد که متوجه شدند جهان اسلام عقب افتاده و چارۀ امر نیز بازگشت به قرآن است.